ગઠિયા ૫૫

Mates 55

આ મહિનાની ૧લી તારીખે તો ગઠિયા મંડળી માં ખોવાઈ ગયો હતો! લખવા નું તો શું, સંસાર ભૂલી પાછો ૫૫ વર્ષ પૂર્વી ભૂતકાળ માં મ્હાલતો હતો. હેં? IIT માં સૌથી વધારે સમય ગાળ્યો એ ક્લાસ ઉત્તીર્ણ થયે ૫૦ વર્ષ થયા, એની જયંતી નો ઉત્સવ મનાવવા પાછા IIT માં ભેગા થયેલા! ૫ વર્ષ સાથે રહ્યા, જાત જાત ના ત્રાગા કર્યા, કળા, સાહિત્ય, સ્પોર્ટ, કે શુધ્ધ ધમાલ કરી - ભણ્યા પણ ખરા. એટલે ૫૫ વર્ષ ની ઓળખાણ.

થોડા ઘણા ને વચ્ચે વચ્ચે મળ્યો હતો, ૨૫ વર્ષ ની જયંતી માં મળેલા પણ એ વખતે કાયા અને દેખાવ ખાસ બદલાયો નો'તો, પણ આ વખતે તો બધા જ ૭૦ ની ઉપરના, એટલે ઓળખાશે કે નહીં, એજ મોટી ચિંતા હતી. મોટે ભાગે બધાજ ને માથે ધોળા કે પૂર્ણ સાફ! માણ ૧૦% ખાસ બદલાયા નો'તા, એટલે ઘણા ની નેમ-પ્લેટ વાંચી ને ઓળખાણ તાજી થઈ. સૌથી વધારે અહમ થાબડાયો જ્યારે મિત્ર બોલે કે "તું તો એવો જ દેખાય છે, બદલાયો નથી". બીજો સંજોગ એવો કે IIT માં હતા ત્યારે એક બીજા ને મિત્રોએ આપેલા નામ થી જ ઓળખાતા, અને બોલાવતા. એકજ ક્લાસ માં હતા એના સાચા નામ જાણતા, પણ ઉલ્લેખ તો ચાલુ નામે જ કરાય. હવે બે દ્વિધા! એક તો કોઈ કોઈ ની પત્ની સાથે, તો ચાલુ નામ વપરાય કે નહીં? બીજું કે આટલા વર્ષ પછી મિત્ર ને પણ ચાલુ નામ ગમશે કે નહીં? મને કોઈ મૂંઝવણ નો'તી - મને મારા ચાલુ નામ પર ગર્વ હતો - મિત્રો ના પ્રેમ અને સંબંધ ની ઘનિષ્ઠતા નું પ્રતીક હતું. અને મારા વ્યક્તિત્વ માં IIT નો જંગી ફાળો હતો એની જાહેરાત હતી - એ નામ માં. બીજી વાત એવી કે કોઈ ને ઘણા વખતે મળું, હું ઓળખું નહીં, પણ આ નામે બોલાવે, કે તરત બત્તી થાય કે IIT વાળો છે!

બૂમા બુમી અને જોર થી ભેટવાનું! "અત્યારે શું કરે છે" પ્રશ્ન નો ઘણી વાર ઉત્તર આવે - નિવૃત્ત છું, પૌત્ર-સેવા માં બીઝી છું, પણ સારા એવા ધંધા કે નોકરી માં હજુ લાગેલા હતા. આશરે ૩૦% પરદેશ થી આવેલા - મોટે ભાગે અમેરિકા થી જ, એટલે અમેરિકા માં મળતા રહેતા હોય.

બસ વાતો માં એક અંશ મોટો હતો - મારે બાયપાસ છે, ઘૂંટણ બદલાવ્યું, ખાંડ વર્જિત છે, બે ત્રણ ચાર પરેજી પાળવાની છે, વગેરે. સ્વાસ્થ્ય ના ત્રાસ ની વાત વારે વારે સાંભળવા મળી. સાથે સમૂહ માં મળ્યા અને IIT ના અત્યારના અધિકારી અને શિક્ષકો સાથે વિધિ પૂર્વક સભા થઈ ત્યારે અમારી મંડળી છોડી ગયેલા મિત્રો ની યાદો ને શ્રદ્ધાંજલિ અપાઈ. આશરે ૧૦% મિત્રો ગયા. અને બધાના મનમાં એક શંકા નક્કી પ્રગટ થયેલી કે હવે ભવિષ્યમાં કોને મળશું અને કોને નહીં.

વિશ્વના પ્રખ્યાત વિશ્વવિદ્યાલયો ની એક ખાસિયત એવી છે કે ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થી ઑ એ વિદ્યાલયો ને ફાળો ઘણો જ આપે છે, અને એ કોષ ને આધારે આ વિશ્વવિદ્યાલયો સમૃદ્ધ રીતે પ્રગતિ અને વિકાસ કરી શકે છે. આ ક્લાસ ના વિદ્યાર્થી ઑ પોતે ઘણા ધનવાન બન્યા છે, અને મુંબઈ ની IIT ને ઘણું દાન કર્યું છે – જાત જાત ના લક્ષ્ય માટે: જૂનો છાત્રાવાસ (૧૯૬૦-૬૧ માં બંધાયેલો, ૨૫૦ છાત્રો માટે જ્યારે આખા IIT માં ૨૫૦૦ છાત્રો હતા અને આજની તારીખ માં લગભગ ૧૪૦૦૦ છાત્રો છે અને ૧૭૦૦૦ નો ધ્યેય છે) તોડી ને નવો ૯ માળ અને ૧૦૦૦ છાત્રો માટે બનાવવા, નવા ડિપાર્ટમેન્ટ શરૂ કરવા, વિદેશ થી બાહોશ શિક્ષકો ને આકર્ષવા, નવી લેબોરેટરીએ ચાલુ કરવા વગેરે. છેલ્લા ૧૫ વર્ષ માં બધા ઉત્તીર્ણ થયેલા છાત્ર-સમૂહે ૧૦૦ કરોડ થી વધુ ધનરાશી IIT માં દાન કરી છે. એક જમાનામાં રાજનીતિ ના સારથિ ઑ ઘણો અવાજ કરતાં કે IIT માં સરકાર ને પૈસે ભણી અમેરિકા ચાલ્યા જાય છે, અને દેશ ને નાણાં અને આવડત બંને નું નુકસાન થાય છે. હવે શું કહેશે આવા રાજ્નીતિજ્ઞો?

મારા ઉર માં એક વિચાર બહુ ફફડતો હતો કે અમે ભણતા ત્યારે બધાની આર્થિક સ્થિતિ સરખી હતી, બધાજ કરકસર ના રસિયા હતા – બે ત્રણ ચાર હતા ધનવાન કુટુંબ ના, પણ કોઈ ને પૈસા નો દંભ નો’તો. ૫૦ વર્ષ દરમ્યાન આર્થિક સ્થિતિ ઘણી બદલાઈ ગઈ હોય, અને બધા જ પામતા પહોંચતાં – જુદા જુદા અંશે – હોય, અને જીવન સરણી ખૂબ બદલાઈ ગઈ હોય, એ મિત્રો નું વર્તન કેવું બદલાયું હશે. પણ પહેલી સાંજે બધા ને મળી ને એ શંકા તદ્દન નાબૂદ થઈ. કોઈ પૈસા કે સમૃદ્ધિ નો દંભ કે દેખાવો કરતાં નો’તા. ફક્ત મિત્રતા અને ગાઢ સંબંધો અને લાગણી નો જ અનુભવ થતો હતો. એટલે સુધી કે વસ્ત્રો પણ જાણે ૫૫ વર્ષ માં બદલાયા ના હોય – અડધીયા, બાંડિયા, ટી-શર્ટ, જીન્સ વગેરે – એક જ વાત જુદી હતી: કપડાં સાફ, ઇસ્ત્રી વાળા અને કાણાં વિના ના! અને પગે બૂટ! સપાટિયા – કે ફાટેલા જૂતા ના દેખાયા – જે અમારી ૫૫ વર્ષ થી ૫૦ વર્ષ અગાઉ “પહેચાન” હતી.

મળ્યા, ભેટ્યા, ફોન નંબર ની આપલે કરી, મારા ગામે આવો તો જરૂર સંપર્ક કરજો ના નિમંત્રણ અને વાયદા ની આપ લે થઈ, અને છૂટા પડ્યા. પણ મન અને હ્રદય ભરાઈ ગયું કે IIT ગયો, રહ્યો, ભણ્યો, ગાંડા કાઢ્યા, નિરાશ થયો, પડ્યો આખડ્યો, ઊભો થયો દોડવા માંડ્યો, પુખ્ત થયો, વ્યક્તિત્વ સક્રિય કર્યું, અને આજીવન મિત્રો મળ્યા, એ જીવન નું શ્રેષ્ઠ વરદાન હતું. અને એ વરદાન ને લીધે બાકી જીવન ની સાર્થકતા – પત્ની, દીકરીઓ, કારકીર્દિ, સફળતા મળી અને માં બાપ અને વડીલો એ બક્ષેલા સંસ્કાર ફળ્યા. તૃપ્ત છું.    

1st Feb saw me lost in a crowd of pals from 55 years ago! Completely obvious to all and everything except the guys around me – all either grey or bald! What Ho? The graduating batch of 1975 was the one I spent maximum class time with, so naturally I joined their Golden Jubilee Celebration in a campus that we recognised only in part! We lived together, joined in all kinds of pranks and schemes, in performing arts, debates, quizzes, sports and just simply whiling away time in talking and pontificating. Oh yes! We did study as well, all starting 55 years ago!

I had met many of them during the Silver Jubilee celebrations, and been in touch with a few in e-mail groups, WhatsApp groups and the occasional visits by some to Singapore. My – and I suspect almost everyone’s major concern was whether we would recognise our pals – all past 70 – and in various stages of growing old. About 10% of the guys hadn’t changed much – and it was an ego high for me, when friends came up and said “you haven’t changed a5t all!”. A key problem of greeting each other was that we remembered mainly nicknames of our friends – and most nick names were partially or fully rude (not rude in 1970’s but rude in 2025, some with wives alongside!) – and name plates on lanyards helped! There was that hesitation about someone taking offense at being called by their 1975 names! (only one guy said, my name is “xxx” don’t call me by the other name! I have always been proud of my nickname, and hear it like a badge of honour! It also helps that I can immediately identify the caller as an IIT mate! That name encased the bond we shared, the closeness we experienced, and the transformation that my personality went through in IIT.

Yells and shouts and warm hard hugs! Soon followed by “what are you doing now?” “Retired and in full time service of grandchildren” were frequent replies – as was mine! Some were active in their established careers, some had become consultants, or academics. Quite a few were located in the US, and met often. The conversation soon veered to bypasses, knee replacements, stents no-sugar and the like. But what could one expect from a bunch of 70 year olds! What was thick in the air was the warmth, the camaraderie the memories as if the 50 years had never existed.

Events had been organised by the Alumni office and the Alumni association. Two milestones caught everyone’s attention. Sadly, the first was a roll call of classmates who had passed away – a bit less than 10% of our batch. The happier milestone was the giving back that this batch – and a large number of other batches as well – had done. New departments, faculty support, named chairs for academicians of high repute to join IIT, rebuild dilapidated hostels (we had 9 for about 3000 students, now IIT had nearly 14,000 soon to grow to a targeted 17,000 in 21 hostels) and labs upgraded with current equipment. We had Russian rejects in many of our labs! I lived in Hostel-4 housing 250, but it had been broken down, and the new building was halfway up to house a 1000+! Alumni in the last 15 years had probably contributed more than 100 Crores to various projects at IIT-Bombay. Politicians in yester years screamed about brain drain from IIT’s, but then the giving back and collaborations and the visiting academicians started enriching all the IIT’s, and the doubters were silenced (almost – in India, nothing is ever “all”!)

 I had some concerns: in 1975, all of us were on wafer thin allowances (except may be 5-6 guys), and we all pinched pennies. Even the sons of well off families never ever made their resources evident, always sharing! That situation would have changed significantly 50 years later, with dramatically different life styles. Would that factor change people’s behaviours? Boy was I a happy bunny to see that nothing had changed in our interactions. Slaps on backs, nick names, some profanity (when no wives were visible) and warmth all around. Even the clothes seemed to have remained unchanged (cleaner for sure, no holes, no smells!) across all these years – not a brand visible. Shorts, t-shirts (ironed), shoes (no unmatched slippers) and shirts!

We met, embraced, remembered, created new memories (of aged faces!) exchanged phone numbers and invited each other to visit if they happened to be in our towns, and went our ways.

My heart and mind was full of elation, pride and happiness. Joined IIT, lived there, failed, got up, succeeded, did crazy things, a little of wise things, studied a bit, learnt a huge amount, formed attitudes and personality, was disappointed, elated, made lifelong friends, and got blessed for the rest of my life.  And these blessings coupled with the sansakaars I inherited got me the other boons – career, my wife and daughters. I am not asking for more!